پیش‌تر بارها نوشته‌ام که مدیریت بحران با مدیریت ریسک تفاوت‌های زیادی دارد و مشکل اصلی کشور ما در مقابل بلایی طبیعی مانند سیل یا زلزله مدیریت بحران نیست، بلکه نداشتن درک درستی از مدیریت ریسک است و مدیریت بحران یک نوع برخورد منفعالانه (Re Active) با بلایای طبیعی است و برای برخورد پیشگیرانه (Pro Active) با چنین مصیبت‌هایی، راهی به جز مدیریت ریسک نداریم.
به عنوان مثال لینک‌های پایین را مطالعه فرمایید:
اما در این‌جا به عنوان یک کارشناس برنامه‌ریزی و ریسک پروژه، وظیفه خود می‌دانم که اندکی در خصوص استراتژی‌های پاسخ به ریسک سیل بنویسم، شاید جایی خوانده شود یا شنیده شود.
ریسک وقوع سیل در ایران هم احتمال و هم اثر بالایی دارد. کشور ما رودخانه‌ها، مسیرهای سیلابی و مسیل‌های فراوانی دارد. در ایران و در طول تاریخ سیل‌های زیادی اتفاق افتاده است که خیلی از آن‌ها خسارات سنگین جانی و مادی به کشور وارد کرده است.
بدترین سیل‌های تاریخ ایران به ترتیب تعداد تلفات انسانی به شرح زیر بوده است:
۱- سیل ۱۳۸۰ گرگانرود-گلستان (۵۰۰ کشته)
۲- سیل ۱۳۶۶ تجریش-تهران (۳۰۰ کشته)
۳- سیل نکا ۱۳۷۸-مازندران (۶۰ گکشته)
۴- زمین‌لغزش و سیل ۱۳۷۷ ماسوله (۵۷ کشته)
۵- سیل استان گلستان ۱۳۸۱ (۵۰ کشته)
متأسفانه سیل‌های فروردین ۹۸ که حدود ده استان کشور را در برگرفته تا کنون بیش از ۷۰ کشته داده است و نکته نگران کننده این است که بنا به دلایل متعدد (از جمله تغییرات آب و هوایی، تغییرات اقلیمی و نابودی جنگل‌ها و مراتع و ساخت و ساز در حریم رودخانه‌ها و مسیل‌ها، احتمال و اثر وقوع سیل در ایران به عددهای بالاتری هم رسیده است. بنابراین بهتر است از هم اکنون برای سیل‌های آینده برنامه‌ریزی کنیم، به جای اینکه صبر کنیم تا فاجعه‌ای پیش بیاید و بعد کاسه چه کنم به دست گیریم.
۱- استراتژی انتقال یا Transfer
در مقابل حوادث طبیعی یا به عبارتی حوادثی که کار خداست (Act of God) یکی از بهترین استراتژی‌ها، استراتژی ترانسفر یا انتقال است. یعنی اثر ریسک را از خودمان به نحوی دور کنیم. بهترین مصداق برای این استراتژی، استفاده از خدمات بیمه است. همین امروز باید برای تمام افرادی که خانه و زندگی‌شان در معرض ریسک سیل قرار دارد، زمین‌ها، باغات کشاورزی، کارخانه‌ها، دامداری‌ها، مرغ‌داری‌ها، تأسیسات نفت و گاز، نیروگاه‌ها، کارخانه‌ها، خطوط انتقال برق و سوخت، آثار باستانی و هر چیزی که حتی با درصد بسیار ناچیزی ممکن است روزی گرفتار سیل شوند، تأکید و حتی اجبار شود که نسبت به خرید بیمه‌های سیل اقدام کنند تا اگر روزی خدا نکرده سیلی مشابه آن چه در سال جاری اتفاق افتاد، مصیبت ضررهای مالی آخرین نگرانی افراد سیل‌زده باشد. بیمه در مقابل بلاهای طبیعی متداول‌ترین استراتژی پاسخ به ریسک‌های این چنینی در تمام دنیاست.
۲- استراتژی اجتناب یا Avoid
اتخاذ این استراتژی در مقابل ریسک سیل، به این معنی است که گروهی از خبرگان و متخصصان توسط نهادهای مسئول گردهم آیند و نقشه‌ای جامعه از مسیرهای سیل و سیلاب کشور تهیه نمایند و تمام نقاطی که ممکن است روزی گرفتار سیل شوند یا زیر آب روند به صورت دقیق مشخص و به اطلاع تمام مردم کشور برسد و با جدیت تمامی ساخت و سازهایی که در حریم بستر رودخانه‌ها و مسیل‌های سلاب ساخته شده تخریب گردد و دیگر مجوزی برای چنین ساخت و سازهایی صادر نشود و جرائم سنگین برای افرادی که این حریم‌ها را رعایت نکنند وضع شود. همچنین به صورت جدی طرح‌های آبخیزداری در کوه‌ها و کوهپایه‌ها و دشت‌های کشور اجرا شود تا در صورت بارندگی‌های شدید از وقوع سیلاب‌های مخرب جلوگیری شود و آب حاصل از این بارندگی‌ها در مسیر درست هدایت شود.
به صورت جدی با نابودی جنگل‌ها مبارزه شود و درخت‌کاری در محدوده و اطراف شهرها و روستاها انجام شود، چرا که بر اساس نظرات کارشناسان وجود پوشش طبیعی و به خصوص درخت در کاهش قدرت سیل بسیار موثر است. در صورت لزوم نسبت به احداث سیل‌بند یا سد جهت جلوگیری از سیلاب‌های شدید اقدام شود. در این خصوص می‌توان با استفاده از تجربیات کشورهای دیگر نسبت به احداث خطوط و تونل‌های زیر زمینی انتقال سیلاب در مناطقی که امکان وقوع سیل در آن‌ها بالاست اقدام شود. همچنین در هنگام ساخت خطوط انتقال برق و سوخت و آب در خصوص امکان‌سنجی وقوع سیلاب در زمین‌های محل اجرا استعلام شود و متناسب با آن نسبت به اجرای پروژه‌ها اقدام گردد. شاید حتی لازم باشد محل بعضی از روستاها و شهرهای کوچک نیز جابه‌جا شود.
۳- استراتژی کاهش یا Mitigate
در این استراتژی باید سعی کنیم احتمال یا اثر (یا هردو) ریسک سیل را کاهش دهیم. بهترین اقدام این است که آموزش‌های مرتبط با برخورد با ریسک سیل در مدارس و مراکز آموزشی و ادارات و دسته‌جات نظامی به صورت اجباری تدوین و اجرا شود تا همه مردم با حداقل‌های برخورد با سیل آشنا شوند. حتی لازم است که مسئولین و ستادهای بحران استان‌ها نیز در آموزش‌های لازم در این خصوص شرکت کنند تا در هنگام وقع سیل همه افراد با هماهنگی کامل از وظایف خود آگاه باشند و نسبت به کمک‌رسانی اثربخش اقدام نمایند. از طرفی لازم است که در تمام شهرهای ایران انبارها و سوله‌هایی توسط هلال احمر ساخته شود تا مایحتاج و لوازم مورد نیاز در زمان وقوع بلاهای طبیعی در این مکان‌ها نگهداری شود تا در هنگام وقوع بلا دست به دامان مردم عادی و سلبریتی‌ها نشوند. برای کشور به عظمت و ثروت ایران کار ساختی نیست که سوله‌هایی در هر شهر بنا کنند و در آن انبارها چادر و چکمه و مواد غذایی و بهداشتی و کیسه و امثالهم برای روز مبادا نگهداری شود. از طرفی لازم است بودجه مناسب جهت تهیه هلی‌کوپتر و ساخت بیمارستان سیار و نفربر و امثالهم نیز درنظر گرفته شود.
۴- استراتژی پذیرش فعال یا Active Accept
در این استراتژی فرض وقوع ریسک سیل را قبول می‌کنیم و سعی می‌کنیم یک برنامه احتیاطی از حالا برای بعد از وقع سیل داشته باشیم(Contingency plan) به عبارتی از همین حالا برای زمان وقوع سیل و بعد از سیل برنامه ریزی می‌کنیم. جایگاه‌ها و وظایف هلال احمر، نیروهای مسلح، نیروهای مردمی و امثالهم را از همین حالا مشخص می‌کنیم تا در هنگام وقوع سیل دچار ناهماهنگی و تداخل وظایف نباشیم. در خصوص چگونگی ارتباطات در هنگام وقوع سیل و حتی نحوه اطلاع‌رسانی از طریق رسانه‌ها از همین حالا برنامه‌ریزی کنیم.
همین طور بسیار ضروری و حیاتی است که هر سال مبلغی بابت ذخیره احتیاطی بلایای طبیعی در بودجه سالانه کشور به صورت ردیف جداگانه لحاظ شود و دولت و مجلس به هیچ عنوان اجازه ندهند این ردیف بودجه در محل دیگری خرج شود.
بلایای طبیعی همانند سیل و زلزله در تمام دنیا اتفاق می‌افتد. چه بسا آن طوفان‌ها و سیل‌هایی که در کشورهایی مانند ژاپن یا آمریکا اتفاق می‌افتد از نظر شدت بسیار بیش‌تر از طوفان‌ها و سیل‌های کشور ما باشد. اما آن‌ها سعی می‌کنند با مدیریت ریسک از قبل برای زمان وقوع برنامه‌ریزی کنند و تا حد امکان آماده چنین بلاهایی هستند. امید است در کشور ما نیز مدیریت ریسک بر مدیریت بحران تقدم داشته باشد و از همین امروز به فکر بلاهای طبیعی در آینده باشیم و علاج واقعه را قبل از وقوع کنیم.
خواهش می‌کنم بدون ذکر منبع (نام نویسنده، آدرس سایت و آدرس کانال تلگرام) کپی نکنید!
سایر مطالب مرتبط:
- مدیریت بحران یا مدیریت ریسک؟ مسأله این است.
- مدیریت ریسک در برخورد با ریسک زلزله – برای مردم عادی
- دانلود یک نمونه فرمت مدیریت ریسک بر اساس راهنمای PMBOK
- استراتژی پاسخ به ریسک Escalate چیست؟
- بیست سوالی که باید قبل از پیاده‌سازی مدیریت ریسک در پروژه پرسیده شود
- خلاصه همه آن چیز که باید در مورد مدیریت ریسک پروژه بدانید
- ورودی‌های مورد نیاز جهت انجام فرایندهای مدیریت ریسک پروژه
- واژه‌نامه مدیریت ریسک پروژه